Trong dòng chảy lịch sử hào hùng của dân tộc, giai đoạn từ 1930 đến 1945 là một khúc ca bi tráng, đánh dấu những bước chuyển mình quan trọng trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do. Trên khắp dải đất hình chữ S, có những địa phương đã trở thành điểm tựa vững chắc cho phong trào cách mạng, là nơi ươm mầm và nuôi dưỡng những lý tưởng cao đẹp. Làng Yên Lộ, xã Thiệu Vũ, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa là một trong những địa phương như thế. Từ một vùng quê nghèo khó, Yên Lộ đã vươn mình trở thành một trung tâm cách mạng tiêu biểu, ghi dấu những sự kiện lịch sử trọng đại, góp phần vào thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Ngay từ những năm đầu thập niên 30 của thế kỷ XX, Yên Lộ đã sớm có tổ chức Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội và cơ sở Đảng. Điều này cho thấy tinh thần yêu nước, ý chí cách mạng đã sớm bén rễ trong lòng người dân nơi đây. Sự ra đời của các tổ chức cách mạng đã tạo ra một nền tảng vững chắc để Yên Lộ trở thành "chỗ đứng đáng tin cậy" của Đảng. Nhiều cán bộ cao cấp của Đảng thường xuyên qua lại hoạt động tại đây, được cán bộ và nhân dân Yên Lộ bảo vệ, che chở an toàn. Sự tin tưởng và ủng hộ của nhân dân chính là nguồn sức mạnh to lớn, giúp các cán bộ cách mạng yên tâm hoạt động, chỉ đạo phong trào. Với vị trí địa lý thuận lợi và lòng dân kiên trung, Yên Lộ đã trở thành nơi "cắm chốt" của cơ quan đầu não Đảng bộ trong nhiều thời gian. Tại đây, biết bao sự kiện lịch sử quan trọng của Đảng bộ tỉnh, Đảng bộ huyện đã diễn ra. Những cuộc họp quan trọng, những quyết sách mang tính chiến lược đã được đưa ra, góp phần định hướng và thúc đẩy phong trào cách mạng trong toàn tỉnh, toàn huyện. Đình Yên Lộ trở thành địa điểm quen thuộc để các đồng chí cán bộ, đảng viên và các hội quần chúng do Đảng lãnh đạo tổ chức họp dân, tuyên truyền, giác ngộ quần chúng một cách hợp pháp.

Không chỉ là nơi hội họp, chỉ đạo, Yên Lộ còn là nơi diễn ra nhiều cuộc đấu tranh và chiến đấu chống khủng bố quyết liệt, làm quân thù khiếp sợ. Cuộc họp dân năm 1937, do đồng chí Ngô Ngọc Toản và Lê Chủ chủ trì, đã bầu ra những người yêu nước, yên dân để bảo vệ xóm làng và giác ngộ họ vào tổ chức. Tháng 3 năm 1937, cuộc họp dân với 150 người tham gia đã đón ban "cải lương hương chính" và chia công điền công thổ cho các hội viên nghèo. Sự kiện này đã được Báo Hà Thành Hà Nội đưa tin, phản ánh sự quan tâm của dư luận đến những thay đổi tích cực tại làng Yên Lộ.

Tháng 6 năm 1937, quần chúng làng Yên Lộ đã họp bàn và thống nhất làm đơn xin khất thuế lưu động, buộc tri phủ Phan Thanh Kỳ phải chấp nhận. Cùng tháng đó, cán bộ cách mạng cũng tổ chức họp dân và lấy chữ ký ủng hộ Trung Hoa kháng Nhật, đồng thời đòi nhà cầm quyền thực hiện các quyền tự do dân chủ. Những hoạt động này thể hiện tinh thần đấu tranh kiên cường, ý thức dân tộc sâu sắc của người dân Yên Lộ. Tháng 10 năm 1938, ban kiến thiết hương thôn được bầu ra, với tất cả thành viên đều là người của cách mạng. Ban này có nhiệm vụ điều hành các hình thức hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất, mua bán, đổi công, góp phần cải thiện đời sống kinh tế của người dân.

Năm 1939, đình Yên Lộ là nơi diễn ra nhiều cuộc họp, mít tinh quan trọng, bao gồm việc quyên góp tiền bạc ủng hộ Trung Hoa kháng Nhật, kỷ niệm Cách mạng tư sản Pháp, lấy chữ ký đòi tha đồng chí Bùi Đạt, truy điệu đồng chí Phan Thanh công nhận Nam Bộ bị địch giết, phát động chống sưu cao thuế nặng và phát động phong trào học chữ quốc ngữ. Đình Yên Lộ còn là nơi tập trung và tập luyện quân sự của lực lượng tự vệ Yên Lộ trong thời kỳ phản đế cứu quốc (1940-1941) và thời kỳ Việt Minh khởi nghĩa (1943-1945). Đình cũng là nơi ra mắt chính quyền cách mạng và giải tán bộ máy chính quyền tay sai. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đình Yên Lộ tiếp tục là nơi hội họp của nhiều cơ quan, đoàn thể của tỉnh và huyện. Đặc biệt, Đại hội Đảng bộ huyện Thiệu Hóa năm 1951 cũng được tổ chức tại đây, khẳng định vai trò quan trọng của đình Yên Lộ trong lịch sử cách mạng của địa phương.

Với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng, Yên Lộ đã trở thành một điểm sáng trên bản đồ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn 1930-1945. Những đóng góp to lớn của Yên Lộ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc sẽ mãi mãi được ghi nhớ. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích cách mạng ở Yên Lộ là trách nhiệm của mỗi chúng ta, góp phần xây dựng một đất nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, văn minh và hiện đại./.